واکاوی سوسیالیستی

گفتار حاضر در باره‌ی «دیکتاتوری پرولتاریا» شامل دو بخش است: بخش نخست، خلاصه‌ای است از اثر هال دریپر در این مورد. او در این اثر نشان می‌دهد که معنای اصطلاح دیکتاتوری در نیمه‌ی قرن نوزدهم با معنای امروزی آن متفاوت بود و هدف مارکس از کاربرد این اصطلاح صرفا «حاکمیت سیاسی پرولتاریا » به شکل سیاسی جمهوری دموکراتیک بود، نه آن چنان‌که اگوست فون هایک در «راه بندگی» می‌نویسد «خودکامگی» و «از بین بردن آزادی‌های فردی». و هم‌چنین اثبات این نکته که این اصطلاح نه ملهم از بلانکی، بلکه کاملا در نقد نظرات او بود. بخش دوم، کمون پاریس را به‌عنوان یک نمونه‌ی مشخص تاریخی از دیکتاتوری پرولتاریا مورد بررسی قرار می‌دهد.
ح. آزاد

من جزوه‌ی شما را در مورد رادیکالیسم در جنبش کمونیستی خواندم. من از این جزوه هم‌چون دیگر آثار شما مطالب زیادی یاد گرفتم. من نیز مثل بسیاری از رفقای دیگر در این مورد از شما سپاسگذار هستم. انگیزه‌ی شما برای نوشتن این جزوه شاید راندن بعضی ردپاها و بعضی جوانه‌های بیماری کودکانه که بدون شک در من نیز مسکن گزیده‌اند، بوده که قدر مسلم ثمربخش نیز خواهد بود. مطلب شما در مورد این که انقلاب بانی آشفته‌بازاری در بسیاری از کله‌ها بوده کاملاً درست است. من بر این نکته واقفم که انقلاب کاملاً ناگهانی بود و نه آن‌طوری که ما انتظارش را داشتیم. و نوشته‌ی شما محرک جدیدی خواهد بود که دوباره و خیلی بیشتر از گذشته قضاوتم را در مورد تمام مسائل مربوط به تاکتیک، هم‌چنین تاکتیک در انقلاب را همان‌طور که شما نشان داده‌اید، فقط منوط به مساله‌ی واقعیت، توازن واقعی قوای طبقاتی بکنم.

در همه‌پرسی دیگری که توسط Illavarasan (2007) انجام گرفت دربرگیرنده‌ی 62 مصاحبه در دو شرکت بزرگ‌ نرم‌افزار هند بود. این بررسی نشان داد که اغلب شاغلین این شرکت‌ها ساعات کار انعطاف‌پذیری دارند و اکثر اوقات نیز شب‌ها با کامپیوترها مشغول به‌کار بوده‌اند. بر مبنای این بررسی 56 درصد در روزهای تعطیل کار کرده‌اند و 86 درصد از آن‌ها اضافه‌کاری‌شان پرداخت نشده است. میزان واقعی ساعات کار در هفته بسیار بیش‌تر از 40 ساعت کار رسمی منعقد شده در قراردادهای کار است. بنا بر این شاغلین بخش‌ فناروی اطلاعاتی هندوستان «کوچ‌نشینان‌های‌تک [ابرتکنیک] هستند (اوپادیا&واساوی 24 : 2008). پدیده‌ی «خرید جهانی پیکر» [globalen Körpereinkaufs] یکی از خودویژه‌گی‌های عملکرد شرکت‌های هندی است که بر اساس آن یک شرکت مشورتی هندی (فروشگاه پیکر Körper-shop ) کارمندان فناوری اطلاعاتی را از تمام جهان ـ اما عمدتاً از هندوستان ـ استخدام می‌کند و سپس آن‌ها را به‌عنوان نیروی کار مختص یک پروژه‌ی مشخص به ارباب رجوع‌های مختلف معرفی می‌کند (بیائو 2007: 4؛ هم‌چنین مراجعه شود به آنش 2006).

گفتگوی کوتاه سوسیالیست ریویو با اقتصاددان مارکسیست مایکل روبرتز در باره بدهی‌های فزاینده، رکود طولانی و چشم‌اندازهای آتی سرمایه‌داری بعد از پاندمی کرونا.

تولید کالایی ساده به معنای محدودکلمه و درتمایز با تولید کالایی خرد (آن گونه که در پژوهش‌های اخیر مصطلح شده است) تولیدکنندگانی را دربرمی‌گیرد، که مالکیت وسایل تولید خویش را در اختیاردارند و تمامی محصول آن‌ها به کالا تبدیل می‌شود (برخلاف تولید کالایی خرد، که فقط مازاد تولید به کالا تبدیل می‌شود). این وضع بیان‌گر این است که بازار به سازوکاری مستقل از انسان‌ها بدل شده است وتولیدکنندگان برای تامین نیازمندی‌ها و فروش محصولات خود به اجبار باید به بازار مراجعه کنند، این امربه برقراری شرایط گذار به سرمایه‌داری یا سلطه‌ی روابط سرمایه داری دلالت می کند. بدین‌ترتیب، تولید کالایی ساده با اصطلاح خرده بورژوازی مترادف می‌شود .

این نوشتار تلاش دارد نکات مهمی که توسط چپ در رابطه با «کرونا و سرمایه‌داری» مورد بحث قرارگرفته را بازطرح، محوربندی و جمع‌بندی کند. آنگاه با نگاهی به ژئوپلیتیک جهان به موقعیت راست و چپ اشاره نموده و سپس به تاثیرات بحرآن‌های سیاسی – اقتصادی دوران پسا کرونا و چگونگی دخالت‌گری در شرایط متحول کنونی بپردازد.

این مقاله به سؤالات زیر می‌پردازد: کامپیوترها، لپ‌تاپ‌ها و تلفن‌های همراه از کجا آمده‌اند و چه کسانی آن‌ها را تولید می‌کنند؟ برای پاسخ دادن به این سؤالات به‌صورت نمونه‌وار موارد ویژه مورد بررسی قرار می‌گیرند: استخراج منابع طبیعی در معادن آفریقا در شرایط کاری انجام می‌گیرد که کارگران را تقریباً تا حد بردگان تنزل داده است؛ شرایط تولید و اتحاد صنایع اطلاعاتی و ارتباطی در چین (Foxconn)؛ صنایع نرم‌افزار در هند؛ کار در مراکز تلفن (Call Centern) ؛ تولید نرم‌افزار در سیلیکون‌ولی و در پایان کار دیچیتالی کاربران و کاربران تولیدکننده مورد بررسی قرار می‌گیرد. داد‌ه‌ها و پژوهش‌های تجربی که به این موضوعات پرداخته‌اند به شکل منظم و نظری مورد تحلیل و تفسیر قرار می‌گیرند.

با ح.آزاد درباره پاندمی کرونا گفتگو کردیم و رشد این ویروس جهانگیر در زمینه‌های مختلف از جمله علل طبیعی و اجتماعی آن، سیاست‌های نئولیبرالی و تاثیرات آن بر بهداشت و … مورد بحث قرار گرفت. سپس ح.آزاد واکنش دولت‌های سرمایه داری در قبال پاندمی کرونا، تاثیرات آن بر فرودستان جوامع مختلف، کمک‌های دولتی و جنبه‌های طبقاتی آن، بحران اقتصادی سرمایه‌داری، مساله بیکاری و نیز چشم‌اندازهای آتی را مورد بحث قرار داد. در حاشیه نیز به نظرات آگامبن فیلسوف پسا مارکسیسم پرداخته شد.
(لازم به توضیح است که آمارهای ارائه شده در این بحث محدود به زمان این گفتگو در اول ماه مه 2020 است.)

گئورگیو آگامبن در آخرین مقاله‌اش اقدامات انجام شده برای مقابله با پاندمی کووید ـ 19 را به‌عنوان کاربست سیاست زیستی در «وضعیت اضطراری» خصلت‌بندی کرده و به گفتان مهمی پیرامون چگونگی درک ما از سیاست زیستی دامن زده است. مفهوم سیاست زیستی، به شکلی که میشل فوکو آن را صورت‌بندی کرده است، در درک تغییر اشکال قدرت و اجبار در مرحله‌ی گذاربه تجدد سرمایه‌داری، یعنی از تبدیل قدرت حاکم در اعمال حق در باره‌ی زندگی و مرگ، به قدرتی که سلامت و بارآوری جمیعت را تضمین می‌کند، دست آورد بسیار مهمی بود: اقدرت فرمانروا به‌عنوان مرجع حق زندگی و مرگ؛ تا قدرتی که برای تضمین سلامت (و بارآوری) مردم تلاش می‌کند. این تغییر تاکنون منجر به گسترش بی‌مانند تمام اشکال دخالت‌گری‌، فشار و تهدید از جانب دولت‌ها شده است. از واکسن‌زنی اجباری تا ممنوعیت کشیدن سیگار در اماکن عمومی ـ کاربست مقوله‌ی سیاست زیستی در بسیاری از موارد به درک ابعاد سیاسی و ایدئولوژیک راه‌کارهای بهداشتی و درمانی کمک می‌کند.

در این گفتگو تلاش بر این است از سه گرایشی که بعد از جنگ جهانی دوم برای بررسی و پژوهش دقیق‌تر از روش مارکس و ساختار کتاب سرمایه تشکیل شده بود، یک معرفی اجمالی ارایه شود: یعنی تاریخچه‌ی شکل‌گیری، وجوه اشتراک و وجوه تمایز سه گرایش مکتب اونو، خوانش‌های نو از مارکس و دیالکتیک نظام‌مند. متاسفانه درابتدا درمیان روشنفکران چپ ایران هر سه گرایش تحت عنوان دیالکتیک نظام‌مند معرفی شدند، و بعدتر با تفکیک خوانش‌های نو، ازدوگرایش دیگر یعنی مکتب اونو و دیالکتیک نظام‌مند همچنان بدون تمایز ازیکدیگر تحت عنوان دیالکتیک نظام‌مند نام برده می‌شود. یکی دیگر از دغدغه‌های این گفتار تاکید بر این تمایز است.
حسن آزاد

همان‌طور که بارها تاکید شده است زنان نقش مهمی در موج اعتصابات غیرقانونی در دوران پساجنگِ دوّم جهانی ایفاء کردند. مورخین نشان داده‌اند که شمار بسیاری زیادی از زنان که قبل و در اثنای جنگ در صنایع مشغول به کار شده بودند، نه فقط «مشارکت گسترده‎ای» در اعتصابات داشتند ، بلکه نیروی پیشبرنده‌ی پشت صحنه‌ی اعتصابات در صنایعی بودند که شمار عمده‌ی شاغلین در آن‌ها را مردان تشکیل می‌دادند. به‌دلیل شرایط مادی فاجعه‌بار مسلط در اولین سال‌های پس از جنگ، زنان همسران‌شان را برای دست زدن به اعتصاب ترغیب می‌کردند ، یا با تشکیل پُست‌های دفاع از اعتصاب مانع مردانی می‌شدند که قصد رفتن به سر کار را داشتند. علاوه بر این زنان در تجمعات اعتراضی و تظاهرات‌ برعلیه گرسنگی هم‌هنگام با اعتصابات اغلب رهبری آن‌ها را برعهده داشتند.

این مصاحبه به معرفی دو دیدگاه در باره‌ی روش مارکس در نگارش کتاب سرمایه می‌پردازد : روش منطقی – تاریخی و روش منطقی. روش اول از طرف انگلس در سال 1859 مطرح شد و به وحدت روش منطقی و روش تاریخی باور دارد، یا به عبارتی ترتیب و توالی منطقی مقولات اقتصاد سیاسی، شکل پیراسته و منظم توالی تاریخی آنهاست. این دیدگاه تا جنگ جهانی دوم در بین مارکسیستها مسلط و رایج بود. بعد از جنگ وحدت روش منطقی و روش تاریخی مورد چالش قرار گرفت و روش منطقی مقبولیت بیشتری پیدا کرد. هر سه جریان عمده‌ی بعد از جنگ دوم: مکتب اونو، خوانش‌های نو از مارکس و دیالکتیک نظام‌‍مند بر ساختار منطقی کتاب سرمایه تاکید دارند، هر چند از روش منطقی برداشت‌های متفاوتی ارائه می‌کنند.
همچنین مقاله‌ی ساختار «سرمایه»: «منطقی» یا «منطقی – تاریخی»؟ در سایت نقد به این مساله پرداخته است.
حسن آزاد