کوپ 30 دیگر جای شوخی نیست / مایکل روبرتز/ کاووس بهزادی

لینک کوتاه: https://wp.me/paiHc5-M6

شوخی رایج درباره‌ی‌ نشست‌های تغییرات اقلیمی سازمان ملل (COP) این است که هر کدام از آن‌ها «فرار از مسئولیت‌پذیری» هستند. هر بار در دستیابی به توافقی برای پایان‌دادن به تولید سوخت‌های فسیلی به‌عنوان منبع انرژی ناکام می‌مانند؛ در حالی‌که اکنون کاملاً روشن است که انتشار کربن و سایر گازهای گلخانه‌ای عمدتاً از استفاده از همین سوخت‌های فسیلی ناشی می‌شود. هر بار، در دستیابی به توافقی برای کاهش برنامه‌ریزی‌شده و اجراییِ قابل‌توجهِ انتشار گازهای گلخانه‌ای در تمام بخش‌ها – تولید، حمل‌ونقل، جنگ‌ها و غیره – به توافق نمی‌رسند. هر بار نیز برای معکوس‌کردن جدی روند بی‌پایان جنگل‌زدایی، آلودگی دریاها و شتاب‌گرفتن انقراض گونه‌ها و تنوع زیستی کاری از پیش نمی‌برند.

این شوخی دیگر اصلاً خنده‌دار نیست، کوپ 30 هرگز شوخی نبود، هرچند «توافقی» که به آن دست یافتند بیش‌تر شبیه شوخی است. زمان زیادی برای دست‌زدن به اقدامات جدی باقی نمانده است. زمین آن‌قدر گرم شده که به مرز آسیب‌های برگشت‌ناپذیر رسیده است – هم برای انسان، هم برای سایر گونه‌ها و هم برای خود سیاره.

هارجیت سینگ از بنیاد اقلیمی گفت: کوپ 30 در تاریخ به‌عنوان مرگبارترین شوی وراجی ثبت خواهد شد». او هم‌چنین مطرح کرد که مذاکره‌کنندگان در بِلِم برزیل، روزها وقت تلف کردند و فقط پیرامون این حرف زدند که در باره‌ی  چه چیزی بحث کنند و دائماً موضوعات جدیدی برای بحث اختراع کردند تا از دست‌زدن به اقدامات واقعی با اهمیت فرار کنند – اقداماتی نظیر تعهد به گذار عادلانه از سوخت‌های فسیلی و تأمین مالی ضروری و مورد نیاز. اما موضوع اصلی یعنی «گذار از سوخت‌های فسیلی» توسط کشورهای تولیدکننده‌ی سوخت فسیلی و بسیاری از قدرت‌های غربی کنار گذاشته شد. حتی نسخه‌ی بسیار تعدیل داده‌شده ازِ یک «نقشه‌ی راه» هم رأی نیاورد.

مسئله‌ی مهم دیگر این بود که برنامه‌های کنونی کشورها – معروف به تعهدات ملی – جهان را به سمت افزایش دمای حدود ۲.۵ درجه سوق می‌دهد؛ یعنی خیلی فراتر از هدف ۱.۵ درجه‌ای توافق ۲۰۱5  پاریس. در کوپ 30 برسر این توافق کردند که فقط «به گفت‌وگو ادامه بدهند»: «پیرامون شکاف بزرگ میان اهداف کشورها و کاهش انتشار لازم برای باقی‌ماندن در محدوده‌ی ۱٫۵ درجه».

دانشمندان اقلیمی در کوپ 30 دوباره هشدار دادند: انتشار گازها باید از سال آینده روند نزولی را آغاز کرده و سپس دهه‌ها با سرعت ثابت کاهش یابد: «باید بی‌درنگ کاهش سالانه‌ی حداقل ۵ درصدی CO₂ ناشی از سوخت‌های فسیلی را شروع کنیم، وگرنه با پیامدهای غیرقابل‌مدیریت و فوق‌العاده پرهزینه روبه‌رو می‌شویم که‌ همه‌ی مردم جهان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد». آن‌ها گفتند انتشار گازهای ناشی از سوخت فسیلی باید تا سال 2040 (یا نهایتاً 2045) تقریباً به صفرِبرسد. این بدان معناست که در سطح جهانی هیچ سرمایه‌گذاری جدیدی در سوخت فسیلی انجام نگیرد، همه یارانه‌های سوخت فسیلی حذف شوند و یک طرح جهانی برای گذار عادلانه به انرژی‌های تجدیدپذیر و کم‌کربن تدوین و به‌سرعت سوخت‌های فسیلی کنار گذاشته شوند».

دانشمندان تأکید کردند که تأمین مالی این امر توسط کشورهای ثروتمند و کمک به کشورهای درحال‌توسعه ضروری است: «این پول باید قابل‌پیش‌بینی، به شکل کمک بلاعوض و منطبق با گذار عادلانه و اصل برابری باشد. بدون این پول، کشورهای درحال‌توسعه نه می‌توانند برنامه‌ریزی کنند، نه سرمایه‌گذاری و نه اقدامات ضروری برای بقای مشترک را متحقق کنند».  در کوپ 30 برای افزایش کمک‌های مالی از سوی کشورهای ثروتمند به فقیر به توافق رسیدند اما قرار است این افزایش طی ده سال آینده پرداخت شود، نه طی پنج سال مانند گذشته.

طبق گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی، اگر جهان همین مسیر را ادامه دهد، تقاضای جهانی برای نفت و گاز در ۲۵ سال آینده بیش‌تر می‌شود، نه کمتر. انتشار گازهای گلخانه‌ای هم‌چنان افزایش پیدا خواهد کرد، حتی با وجود رشد سریع انرژی‌های تجدیدپذیر. مصرف زغال‌سنگ هم سال گذشته به بالاترین میزان در تاریخ رسید، علی‌رغم تلاش‌ها برای کنارگذاشتن سوخت‌های آلاینده.

بنابراین انتشار جهانی CO₂ روند نزولی نخواهد داشت بلکه افزایش پیدا خواهد کرد. انتشار سالانه‌ی CO₂ ناشی از مصرف انرژی در جهان از سطح کنونی اندکی بالاتر رفته و تا آغازگاه دهه‌ی ۲۰۳۰ به حدود ۴۰ گیگاتن در سال می‌رسد و تا سال ۲۰۵۰ در همین حدود باقی خواهد می‌ماند. انتشار کربن ممکن است در اقتصادهای پیشرفته، به‌ویژه در اروپا کاهش پیدا کند و در چین نیز از سال ۲۰۳۰ به بعد روند نزولی داشته باشد اما در دیگر مناطق جهان افزایش خواهد یافت. مسئله فقط انتشار دی‌اکسیدکربن نیست.متان گازی گلخانه‌ای است که ۸۰ برابر قوی‌تر از CO₂ عمل می‌کند و توضیح‌دهنده‌ی حدود یک‌سوم گرمایش اخیر ثبت‌شده است. در نشست‌های قبلی توافق شده بود که انتشار متان تا سال ۲۰۳۰ معادل ۳۰ درصد کاهش یابد. با این حال، انتشار متان هم‌چنان افزایش یافته است. انتشار متان از سوی شش کشورِ امضاکننده – ایالات متحده، استرالیا، کویت، ترکمنستان، ازبکستان و عراق – اکنون ۸.۵ درصد بالاتر از سطح سال ۲۰۲۰ است.

بنابراین جهان هرچه بیشتر گرم می‌شود. امسال و دو سال گذشته، سه سال از گرم‌ترین سال‌ها در ۱۷۶ سال ثبت داده‌های اقلیمی بوده‌اند. هم‌چنین یازده سال گذشته، از ۲۰۱۵ تاکنون، گرم‌ترین بازه‌ی زمانی ۱۱ ساله‌ی داده‌های ثبت‌شده بوده است. نقاط غیرقابل بازگشت در حال رسیدن‌اند: ذوب یخچال‌ها؛ ناپدیدشدن جنگل‌ها؛ افزایش آتش‌سوزی‌ها، سیل‌ها و خشکسالی‌ها. جهان به سمت گرمایش ۲.۸ درجه‌ای حرکت می‌کند زیرا طبق گزارش جدید سازمان ملل، تعهدات اقلیمی «تقریباً هیچ تأثیری» نداشته‌اند.

گزارش درباره‌ی شکاف میزان انتشار فعلی گازهای گلخانه‌ای ۲۰۲۵ برنامه محیط‌زیست سازمان ملل (UNEP)و سطح لازم برای مهار گرمایش زمین، «نشان‌دهنده‌ی انحراف از مسیر درست است». این گزارش هم‌چنین آشکار می‌کند که تعهدات جدید ارائه‌شده در چارچوب توافق پاریس فقط به‌میزای بسیار کمی سرعت افزایش دمای جهانی در سده‌ی بیست‌ویکم را کاهش داده‌اند؛ و این وضعیت جهان را در مسیر تشدید خطرات و خسارات اقلیمی قرار می‌دهد. کمتر از یک‌سوم کشورهای جهان (۶۲ کشور از ۱۹۷ کشور) برنامه‌های اقدام اقلیمی خود به‌نام NDC را ارائه کرده‌اند. آمریکا، بزرگ‌ترین منتشرکننده‌ی گازهای گلخانه‌ای ، این روند را کنار گذاشته است و حتی در کوپ 30 شرکت نکرد. اروپا نیز در عمل ناکام مانده است. هیچ‌یک از ۴۵ شاخص جهانی اقلیمی بررسی‌شده در مسیر تحقق هدف‌های ۲۰۳۰ قرار ندارد.

طبق داده‌های سازمان ملل، سطح دی‌اکسید کربن در جو در سال ۲۰۲۴ به‌میزان بی‌سابقه‌ای افزایش یافت و به رکورد جدیدی رسید.  بر اساس گزارش سازمان جهانی هواشناسی، میانگین جهانی غلظت این گاز در سال ۲۰۲۴ به ۴۲۴ قسمت در میلیون  (ppm)  رسید که افزایشی ۳.۵ واحدی نسبت به سال قبل بود و بزرگ‌ترین افزایش از زمان شروع اندازه‌گیری‌های مدرن در سال ۱۹۵۷ محسوب می‌شود.

چندین عامل در افزایش شدید دی‌اکسید کربن نقش داشتند، از جمله یک سال دیگر سوختن بی‌وقفه‌ی سوخت‌های فسیلی. عامل دیگر، افزایش آتش‌سوزی‌ جنگل‌ها بود، این آتش‌سوزی‌ها در شرایطی شکل گرفتند که گرمایش جهانی باعث داغ‌تر و خشک‌تر شدن آن‌ها شده بود‌‌، انتشار گازهای ناشی از آتش‌سوزی‌ جنگل‌ها در قاره آمریکا در سال ۲۰۲۴ به سطوح تاریخی رسید؛  گرم‌ترین سال ثبت‌شده تاکنون. دانشمندان اقلیم‌شناس هم‌چنین نسبت به عامل سوم ابراز نگرانی کرده‌اند: احتمال شروع نارسایی مخازن کربن سیاره.  حدود نیمی از تمام انتشارهای سالانه‌ی CO₂ توسط اقیانوس‌ها جذب می‌شود یا توسط درختان و گیاهان در حال رشد از جو خارج می‌شود اما اقیانوس‌ها در حال گرم شدن هستند و بنابراین می‌توانند کربن کم‌تری جذب کنند و در خشکی، شرایط داغ‌تر و خشک‌تر به‌همراه افزایش آتش‌سوزی‌ها به‌معنای کاهش رشد گیاهان است.

برای همسو شدن با مسیرهای توافق پاریس و محدود کردن افزایش دما به ۲ درجه سانتی‌گراد و ۱.۵ درجه سانتی‌گراد در سال ۲۰۳۵ ضروری است که انتشار سالانه‌ی گازهای گلخانه‌ای به‌ترتیب ۳۵ و ۵۵ درصد نسبت به سطح سال ۲۰۱۹ کاهش پیدا کند. با توجه به‌میزان بالای کاهش‌های مورد نیاز، زمان کوتاه باقی‌مانده برای انجام آن‌ها و شرایط سیاسی دشوار، افزایش دائمی‌تر دمای جهانی پیش از پایان این دهه اجتناب‌ناپذیر است. هدف پاریس به‌همان میزان انسان‌ها و گونه‌هایی که در اثر تغییرات اقلیمی در حال مرگ هستند، از بین رفته است.

بر اساس یک گزارش مهم درباره‌‌‌ی تاثیرات سلامتی بحران اقلیمی در واقع گرمای جهانی در حال حاضر هر دقیقه جان یک نفر را در سراسر جهان می‌گیرد. براساس همین گزارش نرخ مرگ‌ومیر مرتبط با گرما از دهه‌ی ۱۹۹۰ تاکنون ۲۳٪ افزایش یافته است، حتی با مدنظر گرفتن رشد جمعیت، میزان مرگ و میر بین سال‌های۲۰۱۲ تا  ۲۰۲۱ به‌طور میانگین بالغ بر ۵۴۶٬۰۰۰ مرگ در سال افزایش پیدا کرده است. در چهار سال گذشته، هر فرد به‌طور متوسط ۱۹ روز در سال در معرض گرمای تهدیدکننده زندگی بوده است و بدون گرمایش جهانی ناشی از فعالیت‌های انسانی هر فرد فقط 3 روز در معرض این گرما قرار داشت. به‌طور کلی قرار گرفتن در معرض دماهای بالا باعث از دست رفتن رکوردشکنی ۶۳۹ میلیارد ساعت کار در سال ۲۰۲۴ شد که منجر به کاهش ۶٪ تولید ناخالص داخلی در کشورهای توسعه‌نیافته شد.

ادامه‌ی سوختن سوخت‌های فسیلی نه فقط باعث گرمایش زمین  بلکه آلودگی هوا نیز می‌شود که هر سال باعث مرگ میلیون‌ها نفر است. آتش‌سوزی جنگل‌ها که در اثر داغ‌تر و خشک‌تر شدن شرایط افزایش یافته‌اند، به مرگ‌ومیر ناشی از دود می‌افزایند و در سال ۲۰۲۴ رکورد ۱۵۴٬۰۰۰ مرگ گزارش شد. خشکسالی‌ها و موج‌های گرما به محصولات کشاورزی و دام‌ها آسیب می‌زنند و ۱۲۳ میلیون نفر دیگر در سال ۲۰۲۳ با ناامنی غذایی مواجه شدند، نسبت به میانگین سالانه بین ۱۹۸۱ تا ۲۰۱۰.

چرا اهداف کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای متحقق نمی‌شوند یا حتی مورد توافق قرار نمی‌گیرند؟ پاسخ پول است.  با وجود این آسیب‌ها، دولت‌های جهان در سال ۲۰۲۳ مبلغ ۹۵۶ میلیارد دلار یارانه مستقیم برای سوخت‌های فسیلی پرداخت کرده‌اند، این مبلغ بسیار بیش‌تر از ۳۰۰ میلیارد دلار در سال بود که در اجلاس اقلیمی سازمان ملل Cop29 در ۲۰۲۴ برای حمایت از کشورهای آسیب‌پذیر در برابر تغییرات اقلیمی وعده داده شده بود. بریتانیا در سال ۲۰۲۳،  ۲۸ میلیارد دلار یارانه سوخت فسیلی پرداخت و استرالیا ۱۱ میلیارد دلار به این امر اختصاص داد. پانزده کشور از جمله عربستان سعودی، مصر، ونزوئلا و الجزایر بیش‌تر از بودجه‌ برای سلامتی، روی یارانه‌های سوخت فسیلی هزینه کردند.

صد شرکت بزرگ سوخت فسیلی جهان تولید پیش‌بینی‌شده‌ی خود را در سال منتهی به مارس ۲۰۲۵ افزایش دادند که طبق گزارش منجر به انتشار دی‌اکسید کربن سه برابر میزانی خواهد شد که با هدف توافق اقلیمی پاریس برای محدود کردن گرمایش به ۱.۵ درجه سانتی‌گراد بالاتر از سطح پیشاصنعتی منطبق است. بانک‌های تجاری نیز از این توسعه حمایت می‌کنند و ۴۰ بانک برتر که به بخش سوخت فسیلی وام می‌دهند، مجموعاً در سال ۲۰۲۴ رکورد پنج‌ساله‌ی ۶۱۱ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کردند. در حالی‌که وام‌دهی آن‌ها به بخش «سبز» کم‌تر و بالغ بر ۵۳۲ میلیارد دلار بود.

دلیل گسترش تولید سوخت‌های فسیلی این است که این کار به‌مراتب سودآورتر از روی‌آوردن به انرژی‌های تجدیدپذیر است. مشکل این‌جاست که دولت‌ها اصرار دارند سرمایه‌گذاری خصوصی باید سمت‌گیری‌شان به انرژی‌های تجدیدپذیر باشد. اما سرمایه‌گذاری خصوصی تنها زمانی انجام می‌شود که سودآور باشد. مشکل اصلی سودآوری است، آن‌هم به دو شکل: سودآوری
اول، میانگین سودآوری در سطح جهان پایین است و بنابراین رشد سرمایه‌گذاری در همه‌ی عرصه‌ها به‌همان نسبت کند شده است. قیمت انرژی‌های تجدیدپذیر در سال‌های اخیر به شدت کاهش یافته است. به‌طور طنزآمیز، کاهش قیمت انرژی‌های تجدیدپذیر، سودآوری چنین سرمایه‌گذاری‌هایی را کاهش می‌دهد. تولید پنل‌های خورشیدی سودآوری کمی دارد و اپراتورهای مزارع خورشیدی نیز همین وضعیت را دارند.

این وضعیت تناقض بنیادین در سرمایه‌گذاری سرمایه‌داری را نشان می‌دهد: تناقض بین کاهش هزینه‌ها از طریق افزایش بهره‌وری و کند شدن سرمایه‌گذاری به دلیل کاهش سودآوری.

برت کریستوفر در کتاب خود «قیمت اشتباه است – چرا سرمایه‌داری سیاره را نجات نمی‌دهد»، استدلال می‌کند که مشکل در قیمت انرژی‌های تجدیدپذیر نسبت به سوخت‌های فسیلی نیست که مانع رسیدن به اهداف سرمایه‌گذاری برای محدود کردن گرمایش جهانی می‌شود بلکه سودآوری انرژی‌های تجدیدپذیر در مقایسه با تولید سوخت‌های فسیلی است. کریستوفر نشان می‌دهد که در کشوری مانند سوئد، تولید انرژی باد بسیار ارزان است. اما همین کاهش شدید هزینه‌ها نیز پتانسیل درآمدی آن را کاهش می‌دهد. این تناقض باعث تقویت استدلال شرکت‌های سوخت فسیلی شده است که تولید نفت و گاز نمی‌تواند به‌سرعت متوقف شود. پیتر مارتین، اقتصاددان ارشد شرکت وود مکنزی، این موضوع را به شکل دیگری توضیح داد: «افزایش هزینه‌ی سرمایه تأثیرات عمیقی بر صنایع انرژی و منابع طبیعی دارد» و نرخ‌های بالاتر «به‌طور نامتناسبی انرژی‌های تجدیدپذیر و انرژی هسته‌ای را به‌دلیل میزان بالای سرمایه و بازده پایین آن‌ها تحت تأثیر قرار می‌دهد».

همان‌طور که کریستوفر اشاره می‌کند، سودآوری نفت و گاز به‌طور کلی بسیار بالاتر از انرژی‌های تجدیدپذیر بوده است که نشان می‌دهد که چرا در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، شرکت‌های بزرگ نفت و گاز اولین پروژه‌های خود در حوزه‌ی انرژی‌های تجدیدپذیر را تقریباً بلافاصله پس از راه‌اندازی تعطیل کردند. او می‌گوید: «همین محاسبه‌ی مقایسه‌ای توضیح می‌دهد که چرا همان شرکت‌ها امروز نیز با سرعتی به کندی حلزون به سمت انرژی پاک حرکت می‌کنند». کریستوفر به نقل از وائل ساوان، مدیرعامل شرکت شل، در پاسخ به سؤالی پیرامون این‌که آیا بازده پایین انرژی‌های تجدیدپذیر برای شرکت او قابل قبول است، می‌نویسد:«من در زمینه‌ی کربن کم، اجازه دهید کاملاً صریح باشم. ما در هر کسب‌وکاری به ‌دنبال سود زیاد خواهیم بود. ما نمی‌توانیم به‌دنبال سود کم باشیم. سهامداران ما شایسته‌اند که ببینند ما به‌دنبال سود زیاد هستیم. اگر نتوانیم سود دو رقمی در یک کسب‌وکار کسب داشته باشیم، به‌طور جدی باید این مسئله را بررسی کنیم که آیا باید به آن کسب‌وکار ادامه دهیم یا نه. مطمئناً ما می‌خواهیم به سمت کربن کمتر و کمتر حرکت کنیم، اما این امر باید سودآور باشد».

به‌همین دلایل، اقتصاددانان بانک JP Morgan چنین نتیجه‌گیری می‌کنند که: «جهان نیاز به یک «بازنگری واقعی» در گذار از سوخت‌های فسیلی به انرژی‌های تجدیدپذیر دارد و ممکن است رسیدن میزان مصرف سوخت‌های فسیلی به صفر، نسل‌ها طول بکشد». جی‌پی مورگان بر این باور است که تغییر سیستم انرژی جهان «فرآیندی است که باید در دهه‌ها یا نسل‌ها مورد ارزیابی قرار بگیرد و نه سال‌ها» زیرا سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر «در حال حاضر سود بسیار کمی دارد».

تنها راه‌کار بشریت برای جلوگیری از فاجعه‌ی اقلیمی، برنامه‌ای جهانی مبتنی بر مالکیت مشترک منابع و فناوری است که جایگزین سیستم بازار سرمایه‌داری شود.  اما هم‌اکنون فرار از مسئولیت ادامه دارد.

منبع:

COP 30: it’s no joke – Michael Roberts Blog